2016 — 2017

De spreadsheet als bestuurder en de invloed van Holle Bolle Gijs – Wat maakt de mens

In deze aflevering gaat Emma van Veenen samen met Sander Westerveld op zoek naar de invloed van zichtbare en onzichtbare externe factoren op ons leven. Of preciezer gezegd: op onze keuzevrijheid.

Daniel Mügge vertelt over de invloed van economische data op ons gedrag, Eva Groen-Reijman over het fenomeen nudging en de rol van dit fenomeen bij het maken van gezonde voedselkeuzes. Columnist Heidi Dorudi vult het gesprek aan met een column over aardbeienjam en de vraag hoeveel vrijheid er zit in keuzevrijheid.

Presentatie: Emma van Veenen en Sander Westerveld
Gasten: Eva Groen-Reijman en Daniel Mügge
Columnist: Heidi Dorudi

Dossier: Wat maakt de mens

Cuteness, liddle diddle kiddles en robots: Wat maakt de mens

Wat voor rol speelt cuteness in de relatie tussen mens en object? Kunnen we echte interactie hebben met robots? En natuurlijk #cutenessoverload. Te gast zijn cultuurwetenschapper Joyce Goggin en oprichter van Intelligent Robotics Lab Arnoud Visser. Columnist van deze week is Sicco De Knecht.

Dossier: Wat maakt de mens

Baas in eigen brein VI: Plasticiteit & M/V breinen

Vanaf een bijzondere locatie door het Pinksterweekend een nieuwe aflevering Swammerdam. En wel over hersenen. Onze nieuwe redacteur Nathalie Jansen spreekt met Annelies Kleinherenbrink, die onlangs promoveerde op haar proefschrift The Politics of Plasticity, over hersenen en het sekseverschil. Hoe beïnvloedt ons brein ons denken over gender? Zijn er verschillen tussen mannen- en vrouwenhersenen? Ontwikkelen hersenen zich het hele leven? Wat kunnen we leren van het gender-perspectief? Annelies legt het ons uit. Ook een column van Bart Heerikhuizen over onderzoek met mannetjes en vrouwtjes ratten. Hij trekt een intrigerende analogie tussen Donald Trump en Annelies Kleinherenbrink. Nieuwsgierig? Luister hieronder de uitzending terug!

Dossier: Baas in eigen brein

Swammerdam goes Baantjer: Forensisch DNA onderzoek

Wie opgegroeid is met Baantjer en Midsomer Murders weet dat DNA het geheime ingrediënt is waarmee de moordenaar door de mand valt en uiteindelijk toch gepakt wordt. Behalve in detectives heeft forensisch DNA onderzoek zich ook in de echte wereld bewezen, denk alleen al aan de moord op Marianne Vaatstra. In deze aflevering praat Marie Beth over het oplossen van misdaden met behulp van DNA met promovendus Anna Mapes over mobiele DNA-analyse en hoogleraar Klaas Slooten over wat wiskunde en DNA met elkaar te maken hebben.

Dossier: Op het slechte pad

Revolutie IV – Moeder Rusland en haar avant-garde kunst

Dit jaar is het honderd jaar geleden dat de Russische revolutie plaatsvond en daarom kon een uitzending hierover in het Revolutiedossier niet ontbreken. Luuc en Henk spraken met historicus Marc Jansen (UvA) over de revolutie, hoe deze verliep en hoe deze in het huidige Rusland herdacht wordt. Daarnaast spraken we met slavist Sjeng Scheijen (Universiteit Leiden) over de revolutionaire mentaliteit in Rusland in de 19e eeuw en de opkomst en ondergang van de Russische avant-garde kunst. Machiel Keestra droeg een mooie column voor over het moederschap als ultieme vorm van revolutie voor.

Luister hier de column terug:

 

Dossier: Revolutie

De Norm van Waarde II: Filantropie

Nederlanders geven graag aan goede doelen, maar waarom eigenlijk? Arjen de Wit, onderzoeker werkzaam aan de VU, onderscheidt acht mechanismen zijn die meespelen bij geefgedrag. Het geefgedrag heeft bijvoorbeeld niet altijd met rijkdom te maken, armere mensen geven een groter deel van hun geld weg.
Is dit gulle gedrag van de Nederlander nieuw of hebben wij hierin een lange geschiedenis? Dit horen we van Danielle van Teeuwen, die onderzoek deed naar filantropie in de Gouden Eeuw.
Ook vertelt onze columnist Sicco de Knecht over zijn jeugd als WNF Ranger. Aan tafel ontstaat een interessant gesprek over of we eigenlijk, met die talloze misstanden in de wereld, wel goed kunnen doen.
U hoort het allemaal in deze aflevering uit het dossier de Norm van Waarde, gepresenteerd door Mirjam van Zuidam samen met Elmer Rikhof.

Dossier: Norm van Waarde

Wat maakt de mens II: Het (on)geboren kind, angelmothers en anti-conceptie

In Misha’s laatste uitzending voor Radio Swammerdam interviewde ze met Mirjam twee onderzoekers over ongeboren kinderen en anticonceptie. Welke rechten hebben ongeboren kinderen? Zijn ongeboren kinderen een persoon voor de wet? En hoe past abortus en verplichte anticonceptie in deze juridische discussie? Hierover spraken we met Lisette ten Haaf, promovenda aan de Rechtenfaculteit van de VU. Daarnaast spraken we met antropologe Erica van der Sijpt (UvA) over hoe vrouwen omgaan met het verlies van een kind tijdens de zwangerschap of daarna. Zij onderzocht hiervoor de zogeheten angelmothers in Roemenië, en kwam erachter dat de communisme ook van invloed is op de manier waarop vrouwen met zwangerschap en verlies omgaan. En we hebben een reportage van Mirjam over de trend onder jonge vrouwen om van de pil af te stappen. Terugluisteren dus!

 

Presentatie: Misha Melita & Mirjam van Zuidam
Gasten: Erica van der Sijpt en Lisette ten Haaf|
Reportage: Mirjam van Zuidam
Techniek: Luuc Brans

Dossier: Wat maakt de mens

Baas in Eigen Brein VI: Mindfullness. autisme, empathie en boeddhisme

Zijn in het Westen yoga, meditatie, mindfulness van hun spirituele jasje ontdaan? En hoe kan mindfullness autistische jongeren helpen? Vandaag praatten Froukje en Henk met promovenda Anna Ridderinkhof over mindfulness in de gezondheidszorg. Ze is bezig met een onderzoek naar de effecten van mindfulness bij jongeren met autismespectrumstoornissen. Daarbij vertelde ze over mindfullness-oefeningen, empathie en de gunstige effecten van zulke oefening. Anna zoekt nog deelnemers aan haar training en onderzoek bij UvA Minds, dus meld je aan via deze link of mail haar. Ook schoof filosoof Hein van Dongen aan tafel om ons bij te praten over wijsgerige tradities uit het Oosten, en het belang van vergelijkende filosofie. Hij is verbonden aan de stichting Filosofie Oost-West en schreef een boek over de filosoof Henri Bergson. Onze vaste columniste en geurwetenschapper Caro Verbeek droeg een column voor over aandachtig kunst kijken én ruiken – daarvoor kan je ook nog eens naar de geurtentoonstelling Aromatic Art in de VU.

Dossier: Baas in eigen brein

Revolutie III: politiek geweld

Wanneer is geweld gelegitimeerd in een politieke strijd? In deze uitzending spreken Luuc Brans en Henk Ruigrok met Jacco Pekelder over deze vraag, met name in relatie tot de Duitse protestgroep RAF. Pekelder heeft veel onderzoek gedaan naar politiek geweld in Duitsland en richtte vorig jaar het platform ‘Dare to be grey’ op: tegen het zwart/wit denken en een podium voor de stem van de grijze meerderheid.

De column werd verzorgd door Bas Belleman en hij vraagt zich af: waarom is een rebel without a cause cooler dan een rebel with a cause?

Dossier: Revolutie

Op het slechte pad I: Criminaliteit vroeger en nu

We voelen ons steeds onveiliger in Nederland, toch lopen de criminaliteitscijfers al jaren terug. Zelfs ook in grote steden als Amsterdam waar de misdaad cijfers van oudsher hoger liggen dan het landelijk gemiddelde. Een andere missconceptie over criminaliteit is dat vrouwen van nature veel minder gewelddadig zouden zijn dan mannen. Toch blijkt uit onderzoek dat in de vroegmoderne tijd de criminaliteit onder vrouwen niet veel lager lag dan die van mannen.

In deze aflevering praten wij met met Henk Elffers over criminaliteit in Amsterdam vandaag de dag. Henk is senior-onderzoeker bij het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving en emiritus hoogleraar empirische bestudering van strafrechtpleging aan de VU.

Tevens praten we met Ariadne Schmidt  over crimineel gedrag onder vrouwen in de vroegmoderne tijd. Zij is sociaal en economisch historica aan de Universiteit Leiden, en doet onderzoek naar criminaliteit onder vrouwen in de 17e en 18e eeuwse steden. 

Gemma Venhuizen verzorgde een leuke column over een tasjesdief met een extreem harige bilspleet.

Dossier: Op het slechte pad

Wat maakt de mens I: Taalverloedering bestaat niet

‘Ik graag luister naar Radio Swammerdam’ zouden wij nooit uit onze mond krijgen, maar ‘Zondagochtend luisteren hun radio’ zeggen we allemaal weleens per ongeluk.
In het nieuwe dossier ‘Wat de mens maakt’ zullen wij het hebben over dingen die mensen maken, zoals kunst, en wat ons tot mens maakt, zoals deze zondagochtend over ons taalgevoel. Aan tafel zat taalkundige Jan Stroop, die ons vertelt dat we door ons feilloze taalgevoel eigenlijk geen grammaticale fouten kunnen maken. We kunnen wellicht fouten maken, omdat we nu eenmaal bepaalde afspraken hebben over wat ‘correct’ is. Maar volgens Jan Stroop zit de grammatica zo diep in ons dat de ‘fouten’ die wij maken eigenlijk geen fouten zitten, maar zitten opgesloten in onze grammatica. Het gebruik van ‘groter als’ is iets wat al eeuwen bestaat en ook niet altijd incorrect is geweest.
Ook vertelt Jan Stroop ons over het zogenaamde Poldernederlands, dat hij bij Trijntje (‘Traaintje’) Oosterhuis voor het eerst opmerkte. Wat Poldernederlands is, is niet in tekst uit te leggen, luisteren dus!

Onze columnist Sicco de Knecht vertelt ons over zijn prachtige familiegeschiedenis van ‘gelukzoekers’, wat misschien niet zo’n modern woord is als we zouden denken.

Presentatie door Marie Beth van Egmond en Luuc Brans, techniek door Elmer Rikhof.

Dossier: Wat maakt de mens

Swammerdam Stemt: Kieslijsten vol met witte mannen?

Verkiezingen! Nog een paar dagen en dan mogen het vakje voor de naam van onze favoriete kandidaat op de kieslijst rood kleuren. Maar hebben we wel genoeg keuze? Lijken de kandidaten niet teveel op elkaar? Over de selectie én het kamerwerk van etnische minderheden en vrouwen spraken we met Liza Mügge, Politicoloog aan de UvA. Daarnaast praten we met de makers van De Derde Kamer over de media en politieke campagnes.

Cliffhanger: Stemt onze vaste columnist Bart van Heerikhuizen nog steeds PvdA? Hij neemt ons mee in zijn denkproces voorafgaand aan het kiesmoment aankomende woensdag.

Dossier: Swammerdam Stemt

Norm van Waarde I: De kracht van normen

Heb jij wel eens een verkeersbord gejat? Wat doet het met de groep als iemand heel erg boos wordt? Of juist als iemand blij is? Vanochtend spraken Misha en Mirjam over maatschappelijke normen en emoties in een gloed nieuw dossier: de Norm van Waarde. Promovendus Florian Wanders (UvA) en sociaal-psycholoog Marc Heerdink (UvA) vertellen over hun onderzoek naar normen en de invloed op groepsdynamiek.

Florian Wanders doet onderzoek naar macht en normen. Hij vertelde over de verschillende effecten van normen in de groepsdynamiek en typisch norm onderscheidend gedrag.

Marc Heerdink, is gepromoveerd in de sociale psychologie op een onderzoek naar het effect van emoties op groepsdynamiek en dan vooral op conformiteit. Aan de hand van abstracte kunst onderzoekt hij de effecten van boosheid. Verder een bevlogen column van Heidi Dorudi over haar woede.

Luister het hieronder terug of abonneer je op de podcast in de iTunes store.

Dossier: Norm van Waarde

Baas in eigen brein V: De ene depressie is de andere niet

Deze aflevering van Radio Swammerdam gaat over een veelvoorkomende ziekte. Een ziekte die volgens het Ministerie van Volksgezondheid reden nummer 1 is voor ziekteverzuim. Depressie. Aan tafel zaten onderzoekers Femke Lamers, van het NESDA, de onderzoeksgroep bij de VU voor Depressie en Angst. Lamers onderzocht de verschillende vormen van depressie. En naast haar zat Eva Verbeek, vers gepromoveerd aan de VU op haar onderzoek naar de genetische achtergrond van depressie. In de column vertelde Gemma Venhuizen over haar eigen ervaringen met depressie, en het effect van licht op onze stemming. 

Presentatie was vandaag in handen van Henk Ruigrok van de Werven en Marie Beth van Egmond.

Dossier: Baas in eigen brein

Op het slechte pad I: Leugentje om je eigen bestwil

In deze eerste aflevering uit ons nieuwe dossier ‘op het slechte pad’ gingen Marie Beth van Egmond en Luuc Brans in gesprek met Bennett Kleinberg, promovendus aan de UvA en Eleni Braat, historica aan de Universiteit van Utrecht  over leugens, geheimen en de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD), de voorloper van de AIVD.

Zij vroegen hen wat was de invloed was van de BVD op zijn werknemers en op de buitenwereld? En hoe je een leugenaar kunt herkennen in zijn taalgebruik en hoe we dit kunnen gebruiken om terrorisme te bestrijden?

Gemma Venhuizen verzorgde vandaag een prachtige bijpassende column over  liegen en nepnieuws:

 

Dossier: Op het slechte pad

Swammerdam Stemt II: Stemmen met je onderbuik

Cynische burgers, de boze witte man, onderbuikgevoelens: allemaal verklaringen die de media graag aandragen voor recente politieke aardbevingen van Trump tot Brexit. Vandaag spraken we hierover met Bert Bakker, communicatiewetenschapper van de UvA, die in zijn Hot Politics Lab onderzoek doet naar de boze of blije emoties die mensen voelen bij politiek. Zijn experiment waarbij hij de politieke onderbuik in kaart brengt voerde hij onder andere op LowLands uit.

En schrik jij wel eens van de uitslag van een kieswijzer? Krijg je meer zelfvertrouwen van het gebruiken van het Kieskompas? Daarover spraken we met Jasper van de Pol, ook communicatiewetenschapper van de UvA. Hij onderzocht de effecten van kieswijzers op het politiek zelfvertrouwen van burgers, maar legde ook uit of kieswijzers zoals Stemwijzer en Kieskompas wel echt goede adviseurs voor een politieke stem zijn.

Daarnaast droeg Bart van Heerikhuizen een column voor over het Stockholmsyndroom en de de oorsprong van het Piemelkoor. Moeten we ons wel gegijzeld houden door de boze burger? Wat dat allemaal met elkaar te maken heeft, hoor je in zijn column (vanaf minuut 22:50 te horen).

Presentatie: Luuc Brans & Misha Melita
Column: Bart van Heerikhuizen
Techniek: Mirjam van Zuidam

Afbeelding: Rogler Noort (CC BY-NC-SA 2.0)

Dossier: Swammerdam Stemt

Baas in eigen brein IV: Falen in de prestatiemaatschappij

Na een korte kerstonderbreking zijn we weer terug met een uitzending Radio Swammerdam.
We spraken over maatschappelijk falen in de huidige prestatiesamenleving. Toepasselijk bij het onderwerp begon de aflevering niet geheel vlekkeloos door een kleine misser bij de techniek. Aan tafel zat socioloog Judith Elshout, zij promoveerde met een onderzoek naar behoud van zelfrespect in een veeleisende samenleving en naar werklozen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt in activeringsprojecten. Ook zat HvA onderzoeker Sebastian Abdallah aan tafel om over de praktijk en succeservaringen bij jongeren met een achterstand te praten.

Verder een vlammende column van Heidi Dorudi met de titel ‘Work is overrated’

Nieuwsgierig? Luister de uitzending nu terug of abonneer je via iTunes of Stitcher op onze podcast.

 

Dossier: Baas in eigen brein

Tijd III – Kunnen we ooit door de tijd reizen?

Allemaal hebben wij een aangeboren besef van tijd en ruimte. Tijd in het verleden, tijd in het heden en tijd in de toekomst. Soms lijkt de tijd heel snel te gaan en soms lijken seconden uren te duren. Maar wat is tijd eigenlijk? Gaat tijd altijd even snel? Waarom gaat tijd altijd vooruit? En zouden we ooit kunnen reizen door de tijd?

In deze aflevering van Radio Swammerdam buigen nobelprijswinnaar Gerard ‘t Hooft en Stefan Vandoren zich over die vraag. Zij schreven het boek ‘Tijd in machten van tien’ en bespraken het begrip tijd vanuit een theoretisch natuurkundig perspectief. De vraag die centraal stond was: wat is tijd? En kunnen we ooit door de tijd reizen? Marie Beth en Elmer Rikhof onderwierpen de wetenschappers aan een vragenvuur.
 
In zijn column verwoordt Sicco De Knecht ScienceGuide waarom tijdreizen ook soms ‘klote’ is, en hoe films tijdreizigers neerzetten.
 

Dossier: Tijd

Baas in Eigen Brein III: Ooit een normaal mens ontmoet? De geschiedenis van de antipsychiatrie.

Bedplassen, waanbeelden over octopussen en haat jegens ouders; de antipsychiatrie pleitte er in de jaren 60 en 70 voor dat psychiatrisch patienten hun klachten meer moesten omarmen dan zich vol te laten stoppen met medicijnen. De naamgever van het dossier Baas in eigen brein, Gemma Blok, was te gast bij Radio Swammerdam. Zij schreef haar proefschrift over de antipsychiatrie tussen 1965-1985 in Nederland.

Henk en Mirjam spraken met Gemma over hervormingen in de psychiatrie in de jaren zestig en zeventig. Wat houdt die antipsychiatrie precies in? En wat is ervan over gebleven?  Verder spraken zij over de gekkenkrant, shocktherapie en gezinstherapie.

Verder maakte Misha en Henk een reportage bij centrum de Brouwerij, een instelling die anno 2016 de GGZ wil hervormen. Luisteren dus!

Dossier: Baas in eigen brein

Revolutie II: Een recept voor het revolutionair potentieel

Elmer Rikhof en Luuc Brans praten met Dr. Victor Kal, UvA docent wijsbegeerte, over wat er nodig is voor een succesvolle revolutie. Bas Belleman, onze vaste columnist, leest en bespreekt het anti-revolutionaire sonnet 76 van Shakespeare.

Voor de meeste mensen zijn theocratie en democratie begrippen die absoluut niet samengaan. Dr. Victor Kal denkt hier anders over. In zijn optiek maakt religiositeit juist het kritische denken mogelijk, kritisch denken dat de basis vormt voor onze liberale democratie. Bij Kal ligt in het kritische denken een groot revolutionair potentieel, zonder welk de liberale democratie ten dode is opgeschreven. Maar wat is dit revolutionair potentieel nu precies? Hoe zit de revolutionaire mens in elkaar? Wat gaat zij doen? En hoe verhoudt een dergelijke revolutie zich tot andere revoluties zoals de proletarische of de fascistische. 

Dossier: Revolutie