Religie en wetenschap

Radio Swammerdam · Religie en wetenschap

Er bestaat een helder beeld van de wetenschappelijke revolutie als de overwinning van de rede op het dogma van de kerk. Maar de harde tegenstelling tussen religie en wetenschap is veel minder oud dan vaak wordt gedacht en lange tijd zag men twee domeinen die elkaar informeerden en inspireerden.

Hoe religieus was Copernicus? En was Galilei een charlatan? Momo Schaap in gesprek met Lieke Wijnia, Hoofd Onderzoek en Bibliotheek bij Museum Catharijneconvent en Geertje Dekkers, wetenschapshistorica en geschiedenisjournalist. Dekkers was gastconservator voor Wijnia’s tentoonstelling, De Schepping van de Wetenschap in Museum Catharijnenconvent.

Dossier: 2023-2024

Na de pandemie: het leven met long covid

Radio Swammerdam · Na de pandemie: het leven met long covid

27 miljoen euro: dat is het geld dat de Tweede Kamer vrij gaat maken voor speciale long covid-behandelcentra. Dat geeft hoop voor de ongeveer 90.000 Nederlanders die ernstig worden beperkt door langdurige covid. Tegelijkertijd hebben die nog op te zetten poliklinieken ook een uitdaging: er zijn nog geen behandelingen of medicijnen voor post-covid bekend.

Wat weten we nu over de medische oorzaken van post-covid? Waar moeten we zoeken voor oplossingen? En wat kunnen we leren van andere post-infectieziekten? Maaike Kooijman in gesprek met hoogleraar precisiegeneeskunde Anke-Hilse Maitland, longarts Lous Rijssenbeek en Anne Vroegindeweij, die het boek ‘De Achterblijvers’ schreef over haar ervaringen met long covid.

Dossier: 2023-2024

Neutronensterren

Radio Swammerdam · Neutronensterren

Het is misschien het beste te vergelijken met het tjirpen van krekels. Een schel geluid, dat in de vorm van een radioflitsen op onze aarde neerdaalt. Ze zijn afkomstig van een ander zonnestelsel, onvoorstelbaar ver weg. De radioflitsen hebben lichtjaren afgelegd en zijn daardoor nog slechts een fractie van wat ze waren, toen ze werden uitgezonden. De radioflitsen kennen een patroon, of juist géén en hoewel we niet zeker weten waar de flitsen vandaan komen, hebben we wel een vermoeden: neutronensterren.
Max Waterreus spreekt Radioastronoom Jason Hessels over dit fenomeen.

Dossier: 2023-2024

Stellaire evolutie en drievoudige systemen

Radio Swammerdam · Stellaire evolutie en drievoudige systemen

Hoe worden sterren geboren, en wat is de invloed van verschillende stersystemen – een groep van twee of meer sterren die door onderlinge zwaartekracht bij elkaar gehouden worden – op hun levensloop? In deze Radio Swammerdam uitzending gaan Emerence Kapteijn en Max Waterreus in gesprek met sterrenkundige dr. Silvia Toonen (Universiteit van Amsterdam), die zich in haar onderzoek richt op drievoudige stersystemen, hun invloed op stellaire evolutieprocessen, en het belang van dergelijke systemen voor het begrijpen van stellaire geboorte, leven en hun uiteindelijke lot in de kosmos.

Dossier: 2023-2024

Valentijnsdag en het Fenomeen Feestdagen

Vindt u Valentijnsdag maar commercieel? Dat klopt! Maar feestdagen hebben dat wel vaker, toch geven ze betekenis aan ons leven en de tijd. Hoe werken feestdagen precies? Waar komen ze vandaan en hoe moeten we ze vieren? Antropoloog Irene Stengs vertelt ons hoe het zit, en hoe we onze eigen feestdag kunnen maken: Radio-Swammerdam-Dag!

Radio Swammerdam · Valentijnsdag en het Fenomeen Feestdagen

Dossier: Los

(On)gelukkige vaders

Radio Swammerdam · (On)gelukkige vaders

We horen van alles over de ervaringen van vrouwen tijdens en na een zwangerschap, maar wat gebeurt er in het lichaam én het hoofd van haar partner? En wat is de rol van vaders in de moderne maatschappij? Een uitzending van Maaike Kooijman met aan het woord onderzoeker Renate Buisman, kinderarts en onderzoeker Ineke de Kruijff, en schrijvende vader Sander Voesten.

Dossier: 2023-2024

Mummieportretten

Radio Swammerdam · Mummieportretten

In deze aflevering van Radio Swammerdam staan redacteuren Emerence Kapteijn en Momo Schaap oog in oog met mummieportretten. Dat zijn doorgaans op hout geschilderde portretten die werden gemaakt tijdens de Romeinse periode in Egypte. Nadat het lichaam van de overledene behandeld en ingewikkeld was, werd de beeltenis op het gezichtsgedeelte van de gemummificeerde persoon geplaatst. In de tentoonstelling “Oog in oog: de mensen achter mummieportretten” zijn 38 exemplaren van over de hele wereld te zien. Conservator Collectie Egypte bij het Allard Pierson Ben van den Bercken vertelt ons tijdens een rondleiding door de tentoonstelling over de personen die zich bijna 2000 jaar geleden lieten vereeuwigen, de makers, en de erfgenamen.

Dossier: 2023-2024

Vrouwenstemmen uit de oudheid

Radio Swammerdam · Vrouwenstemmen uit de oudheid

De oud-Griekse cultuur wordt beschouwd als fundamenteel voor die van ons, maar hoe gaan we om met de vrijwel volledige afwezigheid van vrouwelijke stemmen uit de oudheid? Jacqueline Klooster, universitair docent oud-Griekse en Romeinse literatuur aan de Rijksuniversiteit Groningen vertelt over de rol van vrouwen in Griekse mythen en over een immens populair, nieuw genre van romans die deze verhalen hervertellen vanuit hun perspectief.

Door Momo Schaap, met dank aan Emerence Kapteijn.

Dossier: 2023-2024

Wetenschapsintegriteit

Radio Swammerdam · Wetenschapsintegriteit

Het vertrouwen in de wetenschap is hoog, maar dat maakt het ook kwetsbaar. Niet elke uitkomst van een onderzoek is namelijk gewenst of naar verwachting, terwijl de druk om relevant te publiceren als onderzoeker toeneemt. Hoe kunnen wetenschappers het beste wetenschapper met deze verantwoordelijkheid om gaan? Max Waterreus gaat in gesprek met Emiritus Hoogleraar Methodologie en Wetenschapsintegriteit Lex Bouter over hoe onderzoekers zo dicht mogelijk bij de waarheid kunnen komen.

Dossier: 2023-2024

Drugs tegen je depressie? De kansen en gevaren van ketamine bij suïcidaliteit

Radio Swammerdam · Drugs tegen je depressie? De kansen en gevaren van ketamine bij suïcidaliteit

‘Ketamine blijkt doodsoorzaak Friends-acteur Matthew Perry’ kopte de NOS op 15 december. Naar verluidt kreeg Perry een behandeling tegen depressie en gebruikte hij daarvoor de drug ketamine. Hoe zit dat precies?

In Radio Swammerdam gingen Emerence Kapteijn en Maaike Kooijman in gesprek met Jurriaan Strous, promovendus én psychiater op de crisisdienst. Onder leiding van prof. dr. Robert Schoevers doet hij onderzoek naar ketamine bij acute suïcidaliteit. Wat kunnen psychedelica betekenen bij psychische klachten? Maar ook: wat zijn de gevaren? Strous: “Het is absoluut geen wondermiddel. Dat is niks in de psychiatrie.”

Let op: in deze uitzending worden thema’s besproken worden die als gevoelig of triggerend ervaren kunnen worden, zoals verslaving en suïcidaliteit. Denk je aan zelfdoding? Bel dan gratis naar 0800-0113 voor 113 Zelfmoordpreventie.

Dossier: 2023-2024

Osmaanse reisverslagen

Radio Swammerdam · Osmaanse Reisverslagen

In de negentiende eeuw wordt het Osmaanse (Ottomaanse) Rijk steeds toegankelijker voor West-Europese toeristen. Schrijvers en kunstenaars trekken naar het oosten, op zoek naar een authentiek oriëntaalse ervaring. Hoessein Alloul, docent aan de Universiteit van Amsterdam, vertelt over zijn onderzoek naar hun reisverslagen en legt uit dat Osmaanse geschiedenis ook Europese geschiedenis is.

Door Momo Schaap, met dank aan Roeland Dubèl en Tabe Bakker. Met een column van Isa Skolnik.

Dossier: 2023-2024

Scheve groei tussen steden en opgroeien in een scheve stad

Radio Swammerdam · Scheve groei tussen steden en opgroeien in een scheve stad

Hoe zijn de voordelen van steden veranderd in de afgelopen decennia? En voor wie zijn die voordelen precies? Stadseconoom dr. Mathieu Steijn doet onderzoek om hierover harde cijfers op tafel te krijgen.

Mathieu vertelt in deze aflevering over zijn promotieonderzoek naar de veranderende voordelen van steden, de groei van steden de afgelopen jaren, en wat daarbij de rol van het uitwisselen van ideeën is. Het blijkt dat nabijheid nog steeds heel belangrijk is voor het doen van intellectueel werk!

Daarnaast vertelt Mathieu over zijn nieuwste onderzoek naar sociale mobiliteit tussen wijken. Hoe kunnen we beleid maken om dit te bevorderen?

Luister ook vooral naar Piet Ruigs mooie column over de rafelranden in de stad.

Door Tabe Bakker.
Dank aan Emerence Kapteijn en Max Waterreus

Dossier: Amsterdam

Van klimaatongelijkheid naar klimaatrechtvaardigheid

Radio Swammerdam · Van klimaatongelijkheid naar klimaatrechtvaardigheid

We lezen van alles over de gevolgen van de opwarming van de aarde: de zeespiegel stijgt, er komt meer hevige regenval en meer overstromingen, zwaardere stormen of juist grote droogtes en bosbranden. Zulke rampen treffen voornamelijk gebieden in armere landen, terwijl daar mensen wonen die aan de klimaatverandering zelf niet zo heel veel hebben bijgedragen.

Over die klimaatongelijkheid gaat redacteur Maaike Kooijman in deze uitzending in gesprek met twee gasten. Hoogleraar dr. Thea Hilhorst vertelt dat niet alleen klimaatverandering mensenwerk is, maar de gevolgen daarvan ook. We moeten dus niet alléén het klimaat de schuld geven van deze rampen, pleit ze. Inheems activist Raki Ap laat zien dat ongelijkheid niet alleen optreedt als gevolg van klimaatverandering, maar ook aan de basis daarvan: de energietransitie in de westerse wereld verwoest levens in het Globale Zuiden.

Met een column van Nicole Kaandorp.

Dossier: 2023-2024

Nieuwe ontwikkelingen in de psychiatrie en wat die kunnen betekenen

Radio Swammerdam · Nieuwe ontwikkelingen in de psychiatrie en wat die kunnen betekenen

Psychiater en onderzoeker Nienke Vulink vertelt over de nieuwste ontwikkelingen in de psychiatrie. Wat kan diepe hersenstimulatie (DBS) betekenen voor mensen met een hevige dwangstoornis of depressie? Wat zijn de verschillen met rTMS, waarvoor geen operatie nodig is? En waarom zijn deze veelbelovende behandelmethoden nog zo onbekend? Nienke pleit voor meer samenwerking tussen academische ziekenhuizen en ggz-instellingen.
Presentatie door Maaike Kooijman en Tabe Bakker.

Dossier: 2023-2024

Amsterdamse volksbadhuizen en de emancipatie van de arbeidersvrouw

Radio Swammerdam · Amsterdamse volksbadhuizen en de emancipatie van de arbeidersvrouw

Aan het einde van de negentiende eeuw was Amsterdam – inclusief haar inwoners – ontzettend smerig. Waar dagelijks een bad of douche nemen voor veel mensen tegenwoordig heel vanzelfsprekend is, was dat voor de arbeidersklasse ruim honderd jaar geleden absoluut niet het geval. Zij leefden in grootschalige sloppenwijken in krotwoningen en hoewel er na de invoering van de woningwet in 1901 wel degelijke huisvesting kwam, beschikten de meeste arbeiderswoningen niet over badkamers. De gemeente Amsterdam riep daarom volksbadhuizen in het leven, waar mannen en vrouwen gescheiden konden baden. Voor arbeidersvrouwen was er in eerste instantie veel minder ruimte, maar mettertijd veranderde dit: langzamerhand kreeg de vrouw steeds meer ruimte in de volksbadhuizen, en tegen de jaren twintig werden de mannen-en vrouwenafdelingen zelfs helemaal gelijk ingedeeld. In deze aflevering van Radio Swammerdam gaat Emerence Kapteijn in gesprek met Imke Chatrou over haar onderzoek naar de de veranderende indelingen van Amsterdamse badhuizen die parallel lopen aan sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen rondom vrouwenemancipatie aan het begin van de twintigste eeuw.

Dossier: 2023-2024

Smooth City

Radio Swammerdam · Smooth City

René Boer vertelt over zijn boek Smooth City, waarin hij een fenomeen beschrijft dat wereldwijd kan worden waargenomen: Steden worden onder invloed van nieuwe technologie en gentrificatie verder en verder ‘gestroomlijnd.’ Een ontwikkeling die op de lange termijn een groot gevaar kan gaan vormen.

Met een column van Piet Ruig.

Door Momo Schaap, met dank aan Max Waterreus en Tanne van der Wal.

Dossier: 2023-2024, Los

Cognitieve mensverbetering; Inflatie van ons mens-zijn?

Radio Swammerdam · Cognitieve mensverbetering; Inflatie van ons mens-zijn?

In deze speciaal met het Future Science Project bekijken Isabel Barnett en Max Waterreus de verhouding tussen de mens en zijn mentale capaciteiten, keuzes en identiteit. Door extern ingrijpen (bijvoorbeeld cognitieve verbeteringstechnologieën) verschuift deze verhouding mogelijk in de toekomst. De podcast werkt toe naar een tafelgesprek over de wenselijkheid van deze verbeteringstechnologieën met filosofen Marcel Zuijderland en Linde van Schuppen, uitgezonden op Radio Salto (99.4 FM) op 8 oktober 2023.

Hier is een link naar het Future Science Project van het honoursprogramma van de levenswetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam.

Dossier: 2023-2024, Specials

Terugblik seizoen 2022-2023

Radio Swammerdam · Terugblik seizoen 2022-2023

Tropische temperaturen staan voor de deur en dat betekent dat het tijd is voor de zomerstop van Radio Swammerdam. Maar voordat we uit de ether zijn, staat er een recap van seizoen 2022/2023 voor jullie klaar. Redacteuren Tanne van der Wal, Emerence Kapteijn en Thomas Verhage doken de studio in om terug te blikken op de mooiste radiomomenten van het afgelopen seizoen: van een rapportage over het NK Bommetje, tot een interview over de Amazone.

Dossier: 2022-2023

Spiritisme en abortus in de negentiende eeuw

Radio Swammerdam · Spiritisme en abortus in de negentiende eeuw

Nienke Groskamp vertelt over haar onderzoek naar de verbanden en overlap tussen spiritisme en de abortus-discussie in de Verenigde Staten in de negentiende eeuw. De geschiedenis van abortus blijkt veel complexer te zijn dan die in het huidige debat vaak wordt voorgesteld.

Door Momo Schaap, met dank aan Emerence Kapteijn en Thomas Verhage.

Dossier: 2023-2024

Cyborgs: Meer of Minder Mens?

Radio Swammerdam · Cyborgs: Meer of minder mens?

Cyborgs, zijn ze nog steeds een fantasieproject van science-fiction schrijvers, of komen ze al van de lopende band rollen? En, hoe moeten we ze nou zien, als mens, of als robot? In de studio schuiven filosoof Bouke van Balen en sci-fi-kenner Chris de Deugd aan om over deze techniekfilosofische vragen te praten. Door Tabe Bakker. Co-host: Bart Verplanke. Column door Chris de Deugd.

Dossier: Los